با ئەمجارە ئیتر پرسی یەکگرتن تەنیا بە قسە نەبێت ئەگینا..
8/12/2022 2:56:00 PM
110 جار خوێندراوەتەوە
ئیسماعیل مەحموودی
دەمێکە لە بەغداد، ئاماژە
و داخوازییەکانی کەسایەتییەکی ئایینی شەقام دەجوڵێنێت و لە گۆڕەپانی سیاسی عێراقدا
قسەی یەکەم دەکات. دەمێکە چارەنووسی سیاسی وڵات لە فتوا و شەقامەوە دیاری دەکرێت، شەقام بە
ئاماژەیەک پەرلەمان بە ئاسانی دادەخات و خوازیاری گۆڕانی سیستەم دەبێت و ئەمر بە
سیستەمی دادوەری بە پێچەوانەی دەستوورەوە دەکات.
ئەمجارە ئیتر ئەمە سەدرە
قسەی یەکەم دەکات، ئەو سەدرەی لای زۆر کەس وەک کەسێکی سەرسەری و زۆرجاریش وەک گه‌نجێكی تێکدەر و ڕاڕا وێنا دەکرێت کە هەر جارەو قسەیەک دەکات و خێراش
پاشگەز دەبێتەوە و فرەتر حەزی لە خۆدەرخستنە و نابێت زۆر بە هەند وەربگرێت، بەڵام ئەم ماوەیە سەدر نیشانی داوە، نە کەسێکی ڕاڕا و
سەرسەری بەڵکوو زۆر جیدیە و خەرێکە لە ڕێگەی لێدانی سیاسەتمەدارانی گەندەڵ و دژایەتی
کەسانی سەر بە وڵاتانی بێگانەوە دەبێتە پاڵەوانی یەکریزی و دژایەتی گەندەڵی و گرنگتر
لە هەمووی، سەدر نایشارێتەوە حەزی بە عێراقی یەکپارچە و سەربەخۆیە و لەوانەیە بوون
بە سەدام و سازکردنی عێراقێکی بەهێز، خەونی دوارۆژی بێت.
سەدر تەنانەت شەرعیەتی کەسی یەکەمی نەجەف بە فرمی ناناسێت و وەک کەسێکی
ناعێراقی مامەڵەی لە گەڵ دەکات و لە ئیستادا داماڵێنی شەرعیەتی نەجەف و
بەپەراوێزخستنی دەسەڵاتدارانی بەغداد، وەک ئەولەویەتی یەکەمی خۆی دەزانێت و ئەگەر
سەرکەوێت بە دڵنیایەوە لە بەرامبەر هەولێریش ناتوانێت و ناکرێت بێ دەنگ بێت.
کەواتە ئەم چەشنە سیاسەتکردنە و
سەرکەوتنی ئەم چەشنە سیاسەتکردنە، دەتوانێت لە درێژخایەندا هەڕەشەی جدی لە سەر
هەرێم و کیانی هەرێمی کوردستان درووست بکات و بە واتایەک کیانی هەرێم بخاتە
مەترسیەوە، ئەو کیانەی وا بەرهەمی هەزاران قوربانی و خەونی ئینسانی گەورە و
گیانبەختکردوە و لێرەوە جارێکی تر پرسی یەکگرتنەوە و یەکڕیزی خەڵک و دەسەڵات لە
پێناو پاراستنی کیانی هەرێم، وەک ئەولەویەتی سەرەکی دێتە ئاراوە.
ناکرێت لە پرسی یەک نەگرتن و ناتەبایی ، ئاماژە بەم
ڕاستییە نەدرێت، ناتەبایی لە نێو کۆمەڵگەی کوردیدا دیاردەیەکی نوێ و سەردەمیانە نییە
و تەنانەت ئەوندە کۆن و خاوەن ڕیشەیە کە دەکرێت وەک بەشێک لە مێژووی کورد پێناسە
بکرێت.
نزیکی چوار سەت ساڵ پێش، خەساری
ناتەبایی و نەبوونی یەکریزی شەرەفخانی(١٥٤٣-١٦٠٣) ناچار کرد، دەنگ بەرز بکاتەوە و بە
تووڕەییەوە بڵێیت: کورد«تەنیا لە شادەو ئیماندا (وشەی تەوحید) نه‌بێت لە هیچ شتی
تردا یەکتر ناگرنەوە» (بدلیسی،٢٠٠٦ : ٦-٥٢ ) و هەروەها چەندین سەدە دواتریش، ئەمین
زەکی بەگ هاندا بنووسێت: «ئەو بەڵایانەی کە کوردی لەم خۆ گردکردنەوەیە مەنع کرد،
هەموو ئەیزانین کە جەهل و فەقر و نیفاق بوو و کورد لە ژێر ئەم بارە گرانەدا پشتی
کۆما بووە و جەریانی سیاسەت و تەفرەی کاربەدەستانی، تووشی موسیبەتی خۆخۆری کردبوو
و لە باتی پشت بدەنە پشتی یەک و بە دڵسۆزی هەوڵ بۆ ڕزگاریی خۆیان و ڕزگاریی
وڵاتەکانیان بدەن، دائیمەن بە گژ یەکا ئەچوون و شیریان لە یەک ئەسوو.
واقیعەن وەکوو لە جڵدی دووەمی ئەم کتێبەدا بەیان ئەکرێ، گەلێ حکوومەتی
بەقووەتیان دامەزراندووە، گەلێ ئیمارەتیان پێکەوە ناوە، بەڵام ئەمانە هەموویان بە
سەبەبی دوژمنایەتیی بەینی خۆیانەوە و زۆریشیان بە دەسی خۆیان، لە ناو براون»(ئەمین
زەکی، ٢٠٠٦: ١٤٩)
کەواتە پرسی یەک نەگرتن و بە وتەی
ئەمین زەکی بەگ «موسیبەتی خۆخۆری»، پرسێکی قووڵ و مێژووییە و تا ئیستاش درێژەی هەیە و بەردەوام
کۆمەڵگەی کوردی تووشی قەیران، کارەساتی یەکترکۆژی و دابڕان لە یەکدی و پەنابردن بۆ
دوژمن و بە گشتی لەنێوبردنی خۆی بە دەستی خۆی کردوە.
هەڵبەت ئەمانەی سەرەوە بە مانای ئەوە نییە کە ئەم شتە تەنیا لە زاتی
ئینسانی کورد دایە و تایبەتمەندی کۆمەڵگەی کوردییە و لە هیچ کۆمەڵگەیەکی دیکە بەدی
ناکرێت، بەڵکوو بە مانای ئەوەیە، کورد وانەی لە مێژوو وەرنەگرتووە و خەرێکە پرسی
یەک نەگرتن و ناتەبایی دەبێتە بەشێک لە سونەت و مێژوو و ناسنامەی کورد و مەترسیە مەزنەکەش
لەوەدایە کە خەرێکە ئینسانی کورد قبووڵی دەکات ناتوانێت قەت یەکڕیز بێت و ئەمە
دەتوانێت گەورەترین مەترسی لە سەر داهاتووی هەرێم و کەرامەتی ئینسانی کورد دروست
بکات.
کەواتە پرسی گرنگ و ستراتێژ و خێرای کورد، بە ئەولەویەتکردنی یەکڕیزی و
تێپەربوونە لە حاڵەتی بە قسە هێشتنەوەی، ئەگینا دوور نیە سەدر و ئەندیشەی سەدر لە
داهاتوودا لە نەبوونی یەکڕیزی کورد، کیان و بوونی ئینسانی کورد بخاتە مەترسی
جدیەوە.بۆیە پێویستە دەسەڵاتداران و سیاسەتووانان و ڕۆشنبیران و رۆژنامەنووسانی
هەرێم بگەنە ئەو قەناعەتە، تەنیا ڕێگەی پاراستنی کەرامەت و دەسەڵات و کیانی هەرێمی
کوردستان، یەکڕیزی و بەرجەستەکردن و بەگوتارکردنی بەرژەوەندی گشتیە و بۆ گەیشتن بەم
مەبەستە، دەبێت بە فیعلی هەنگاوی بۆ هەڵبگیرێت و ئەم پرسە لە قسەکردنەوە
دەربازبکرێت.
بێ گومان گەیشتن بە یەکرێزی گەر ئاسان نەبێت ئەوندەش ئەستەم نییە و لە
ئیستادا، پێویستی بە ئیرادەی سیاسی و وەشیاری هەیە و هەڵگرتنی دوو هەنگاو دەتوانێت
گوزارەشت لە ئیرادەی سیاسی بۆ بەهەند وەرگرتنی ئەم مەترسیە بکات.
یەکەم: دامەزراندنی ناوەندێکی ڕاوێژکاری و زانستی و دووڕ لە بەرژەوەندی
حیزبی بۆ پێناسەکردنی پرسی بەرژەوەندی گشتی و هەوڵ بۆ بەگوتارکردنی و وێناکردنی
وەک هەوێنی مانەوە.
دووەم: هاتنە سەرهێڵی کەسانی ئاکادێمی، ڕۆشنبیر، بیرمەند و ڕۆژنامەنووس بە
مەبەستی هەوڵ بۆ بەگوتارکردنی پرسی بەرژەوەندی گشتی لە پێناو بەهێزکردنی یەکڕیزی،
لە بیر نەکرێت پاراستنی کەرامەت ئینسانی کورد و کیانی هەرێمی کوردستان لە ئیستا و
لە داهاتوودا بەندە بە یەکڕیزی کۆمەڵگەی کوردی و پێناسەکردنی بەرژەوەندی گشتی وەک
هێڵی سووری هەمووان و سەرەتای چاکسازی و دەربازبوون لە دۆخەکە بێزارکەر پڕ لە
مەترسیە.
کەواتە گەر دەسەڵاتی کوردی ئیرادە نەکات و خاوەن قەڵەم و ئەندیشەکانیش
بەردەوام بن لە خەون و خولیای بێ دەسکەوتی داماڵێنی دەسەڵات و بەرۆژئاواکردنی
هەرێم، دەبێت لە باتی سازان، ترازان و بگرە ڕووخان چاوەڕێ بکرێت و بە کورتی و
کوردییەکەی دەبێت پرسی یەکڕیزی لە قسەکردن تێپەربێت و ببێتە ئەولەویەتی سەرەکی
سیاسەتی کوردی، ئەگینا لە ئایەندەیەکی نزیکدا بە ئاسانی گەر سەری کورد بەبا ئەدات.