ژوور ژوور ژوور ژوور میوانخانەی ونبووەكە
05:33 - 11/01/2021
169 جار خوێندراوەتەوە
نەجات نوری
كورتە چیرۆك
یاداشتێكی كورت:
ناوی بەشێك لە
دیكتاتۆرەكانی دونیا لە كۆتایی ئەم چیرۆكەدا بخوێنەرەوە... تۆیش بۆت هەیە چی ناوی
دیكتاتۆری تر دەزانێت لێرەدا بۆ ناوەكانی تر زیادی بكەیت... تا پێكەوە لیستەكە
تەواودەكەین.
ژوور چییە؟ ژوور سەری خۆتە، سەرێكی پڕ لە پیسی و خاشاك،
پێیشدەچێت شتێك نەبێت ناوی ژووربێت، ژوور خۆتیت خۆت... ژوورێكی پڕ لە ڕیقنەی
پاساریەكان، ژوورێك كە دەمێكە شووشەی تاكە پەنجەرەكەی وردو خاشكراوە... ژوور
مرۆڤێكە بۆ شێت بوون. ئەوكاتانەی پێپلیكانەكانم بۆ نهۆمێكی سەرەوە دەژمارد بۆ
گەیشتن بە ناو ژووورەكە حەفتا و پێنج پێپلیكانەبوو... ئەمە دوای جەنگ بوو، بیرمە
ئەو پێپلیكانانە لە كاتێكی تردا وەكو ژمارە بوون بە هەشتا پێیلیكانە بۆ خوارەوە بۆ
گەیشتن بە ژوورەكە، ئەمە دوای چیبوو؟ نازانم. لە ناو یاداشتەكانی سەرمدا دەنووسم:
ژمارەی ئەو پێپلیكانانە لە كاتێكی تردا كە بە ناڕێكی یان خواروخێچی دەڕۆیشتم بۆ
گەیشتن بە ژوورەكە دەیانكردە نەوەت و سێ دانە... ئەمە دەكاتە ئەو كاتانەی دەبوو
بچم بۆ دادگایی كردنی كەسێك دوای جەنگ... ئەو كەسە پۆل پۆت بوو... ئاخر خۆ تەمەنی
خۆیشم هەر پێپلیكانەبوو... هەموو ڕۆژێك لەتەمەنم دەكاتە پێپلیكانەیەك، سی
پێپلیكانەی ڕۆژەكانی تەمەنم بۆ یەك مانگ لە چل و حەوت ساڵدا دەكاتە چەند؟
گەمژەییە ژماردنی ئەو شتانە، بەڵام هەردەبێت وەكو چەند دێڕێكی خۆڵاوی
ناویاداشتەكانی سەرم، بنووسم دەكاتە نزیكەی: 16873 پێپلیكانە... دەبێت چەند كەس بە بێ ئەهمەیەت بەم پێپلیكانە
خۆڵاویانەی تەمەنمدا پێیان دانابێت، سەرەو خواریان كردبێت بۆ هاتنە ناو ژوورەكانی
تەمەنمەوە؟ ئەو ژوورانەی تەمەنم پڕە لە وێنەی ئەوكەسە سەیرانە. ئاوا كە ڕۆژەكانی
تەمەنم پێپلیكانەبێت و ژووورەكانی تەمەنیشم پڕبن لە خۆڵ و یادی كەسانێك كە وەكو
واشەیەكی برسی دەهاتن بۆ خواردنم دەبێت من چیبم؟
ژوور چییە؟ مرۆڤ ئەگەر بیزانیبایە ژوور دەبێتە بەندیخانە
ئەوا هەرگیز بیری لە دروستكردنی نەدەكردەوە، ئەگەر بیزانیبایە ژوور دەبێتە تەویلە
هەرگیز بەلایدا نەدەچوو... من وەكو باوكم كە لە یاداشتەكانی سەری خۆیدا، لەژێر
ناوی (ژیانی مارمێلكەكان)نوسیووبووی: من وەكو كوڕێكی پەنجەكۆڵی باڵاكورتی چاو
بچكۆلە لە ژووردا لە دایكنەبووم، لە ناو هەندێك زیخەڵاندا لە هاوینێكی گەرمدا
هاتمە ئەم دونیا پڕ لە ژوورەوە...ژوورە جیاوازەكان، باوكم ئەوەیشی نوسیبوو: مادام
لە ساڵی 1191 (سوهرەوەردی) لە ژووری قەڵایەكدا زیندانی كراو لەوێدا لەبرساندا مرد
نابێت ئێمە لە ژووردا بژین و منداڵەكانمان لەدایكببن... من ئاوا تا ئەم تەمەنە
ناو ژوورم نەبینیوە و نەچوومەتە ناوی، هەمیشە لە ژوور دەترسم، ژوور بۆ خێزانەكەی
ئێمە دۆزەخە، ئێمە خێزانێكی كۆچەری بووین... ئێستا هەر خۆمم ماوم، ئەوان لە
دەرەوەی ژوورەكان مردن، چەند بەختەوەربوون، خێزانە كۆچەریەكەی من بۆ یەك ڕۆژیش
ئاژەڵەكانیان نەكردە گەوڕ و تەویلەكانەوە، ئەوان هەموو ئەو شوێنانەیان بە گوناهی
گەورەدەزانی... وەكو یەك هەمیشە لە ژوور دەترساین، لەو مرۆڤانەش دەترساین كە لە
ژووردا دەخەوتن.
خۆزگەم دەخواست بزانم ژوور چ مانایەكی هەیە... كە ئیتر
منیش هەر خۆم مامەوە، نەدەبوو بچمە هیچ ژوورێكەوە، لە ژێر دەوارێكی كۆنی بەجێماوی
خێزانەكەمدا دەژیام، لە نزیك شارەكە، بەڵام ئیتر دەبوو بزانم من شتەكان بە دەست
خۆمم نییە... سەرسەریەكانی ئەم ڕۆژگارە وەهایان بەناو خەڵكدا بڵاوكردەوە كە من تا
ئێستا نەچوومەتە ناو هیچ ژوورێكەوە... ئیتر خەڵكی گەمژە بە پۆل دەهاتن بۆ
تەماشاكردنم، وەكو جانەوەرێك لێیان دەڕوانیم، دەهاتن تا بزانن من لە كوێدا
دەژیم... كچێك جار جار پێیدەوتم: ئەگەر من شووت پێبكەم لە كوێدا دەمژیەنێت؟ هیچ
كاتێك وەڵامم نەدایەوە... ژیان لە دەرەوەی ژوورەكان بۆ من دەیكردە بێگوناهی.
ئەو گەمژانە وایان دەزانی من كە ڕقم لە ژوورە و نامەوێت
تێیدا بژیم، لە ئیتر دەبم بە پیاوێكی مەترسیدار بۆ سەر ژیانیان، ئاوا لێم دەترسان،
دەترسان لەوەی كە من لەپشت ئەم نەچوونە ناو ژوورانەوە نەخشەی شتێكی گەورەم دژی
ئەوان دانابێت، ئیتر ژوور بوو بە بەڵا بۆم، بردمیان، گەیاندمیانە ناو ژوورەكان،
ئەوە دەستبەسەركردنی من بوو لە ئێوارەیەكی خۆڵەمێشاوی دا، بۆ ئەوەی فێری ژیانی ناو
ژوورم بكەن، سەرەتا وایان دەوت، كە یەكەمجار پێم خستە ناو ژووری بەرپرسی
پۆلیسەكانەوە تا فەرمانەكەم پێ ڕابگەینێـت، چەند تووند هاوارم كرد، وەكو ئەوەی
بمخەنە ناو ئاگرەوە... هاوارێك كە دەیكردە بانگەوازی كەسێك دژ بە ژوورەكان... من
دژی ژوور بووم، ناكۆكیم لەگەڵ ژوورەكاندا هەبوو، ژوور بۆ من ئەو ستەمكارەبوو كە
لەگەڵیدا دەبوو بجەنگم، ژوور سیستەمێكی بكوژ‌و تاریكبوو دەبوو بە ڕۆحی خۆم
دایبڕمێنم، نەخشەكەی من ئەوەبوو كە ببمە دەسەڵاتدارێك بۆ داڕمانی هەموو ژوورەكانی
دونیا... من ئەو دەسەڵاتدارە گومناوەبووم.
چەند خێرا گرتمیان، چەند خێرا ئیتر خستمایانە ناو
شوێنێكەوە كە چواردە نهۆم بوو، هەمووی ژووری بچوك بچوك بوو... ئەو ژوورانە لە
شارەمێروولەی دەكرد... ئەوانە كێبوون منیان گەیاندەن ئێرە؟ باڵەخانەیەكی كۆنی
چواردە نهۆمی، پڕ پڕ لە ژووری بچوكی تاریك و ترسناك، ئاخر ئەم باڵەخانەیە دەكەوتە
كوێوە؟ ئەم هەموو ژوورانە چیبوون لەم شوێنەدا؟ ڕۆژانێكی تاقەتپڕوكێنم ویست تا بە
نەخشەی نهۆمە سارد و ترسناكەكانی ڕاهاتم، لێرە دەرگای چوونەدەرەوە نەبوو،
پەنجەرەكانی نەدەكرانەوە، چەند بەزەحمەت وەكو نەناسێكی نەخۆش و گیان قوڕاوی
لەسەرەوە تا خوارەوە كەوتمە ناسینی ئەو كەسانەی لەو ژوورە سەیرانەدا مابوونەوە،
یان بابڵێم وەكو مردوو لەوێدا هێڵرابوونەوە.
تا ئەو كاتانەی دەمتوانی یاداشتەكانم لە ناو ژوورەكانی
سەرمدا بنووسمەوە بیرمە كە لە نهۆمی سەرەوەی باڵەخانەكەوە جار جار شووشەیەكی نۆ
ملیم لادەبرا، وەكو دەرگایەكی شووشەبەند دەكرایەوە، بەس من هەستم بەو كردنەوەیە
دەكرد، لەوێوە بە نامە من لە فەرمانەكان ئاگاداردەكرامەوە... لە ڕێگەی ئەو
نامانەوە فەرمان بە من دەكرا كە بچمە ناو ژووری نهۆمە جیا جیاكانەوە، دەبوو لەو
ژوورانەدا من چیبكەم؟ بە كێ دەگەم، چی هەیە لەو ژوورانەدا؟ لەگەڵ كێدا دەدوێم لەو
ژوورانەدا؟ چی لەوێ دەگوزەرێت؟
تا ماوەی هەشت مانگ و پێنج ڕۆژ دوای ئەوەی كە من
فڕێدرابوومە ئەم باڵەخانە چواردە نهۆمیەوە، لە ڕاڕەوێكی نهۆمی سێیەمدا دەنوستم و
دەژیام، لەو ماوەیەدا یەك كەس لەو شوێنەدا نەهات بۆلام، بەڵام هەمیشە شەوان گوێم لە
پرخەی ئەوكەسانەی ناو ژوورەكان دەبوو، ملم بە هەموو لایەكدا بادەدا بۆ تەماشاكردنی
نهۆمەكان، هەستم دەكرد لە نهۆمی خوارەوە شەپۆلێكی سارد ئێواران هەڵدەكات، ئەوێ لە
لەوەڕگایەكی گەورەی دەكرد، هەستم بە قاڕەقاڕی مەڕ دەكرد... دەترسام بڕۆمەوە
خوارەوە بۆ ئەوێ. كە یەكەم نامەم لە نیوەشەوێكی ساردا لەكاتی كردنەوەی
شووشەنۆملیمەكەدا بۆ هاتەخوارەوە، چەند ترسام، چی لەو نامە پازدە دێڕیەدا
نووسرابوو، ئیتر باڵەخانەكە بە من ناسێنرا... ئەو ژوورانە پڕبوون لە دیكتاتۆر، لە
نهۆمی هەشتەمدا نووسرابوو (میوانخانەی دیكتاتۆرەكان) لەسەر پاڵتۆیەكی كۆنی سەربازی
ئەوە نووسرابوو... بە دوو داری وشكی خوارەوە بە پەتێكی بۆر ئەو پاڵتۆكۆنە
داكوترابوو. ئێرە كوێ یە؟ وتم ئاخر خوایە من دیكتاتۆرم وا منیشیان هێناوەتە
ئێرە... بۆ كەسێك كە لە ژوور بترسێت بە دیكتاتۆری بزانن؟ بێرە ئاشنابووم، ئێرە
شوێن یان ماڵی هەموو دیكتاتۆرەكانی دونیایە... ڕێك وابوو، لە نهۆمی سێیەمدا
نووسرابوو گازینۆی(ستالین) پیرە پیاوێك بەدیار چەند قۆریەكی ڕەشداگەڕاو و سینیەك
پیاڵەی نەشۆردراوەوە خەواڵوانە دەبیندرا، بۆ من نەبوو بەبێ پرسم هیچ شتێك لەمانە
لێ بپرسم. لە نهۆمی دەیەمدا نووسرابوو باخچەی(ماو) ئێرە كوێ بوو؟ لە نهۆمی دووەم
نووسرابوو ماڵی (هێتلەر) یەك یەك ژوورەكان ئاوا ناوی ئەو كەسانەی لەسەر
نووسرابوو... جیهانێك لە پیاوخۆرەكان، من چی دەكەم لێرە، ئێرە كوێیە؟ چەند دەترسام
لێرە، ئەم نهۆمانە، ئەم نهۆمە پڕ لە ژوورانە دەبێت بۆچی لێرەدا هەبن؟ ئەی من دەبێت
بچمە كام ژوورەوە؟ بە پێپلیكانە نەفرەتیەكاندا دەبوو ڕۆژانە بێم و بچم، دەبێت
بزانم ئەم هەموو پیاوكوژانە لەگەڵ یەكتریدا چی دەكەن... ئای لەم شوێنە ترسناكە.
نیوەشەوێكی باراناوی شووشە نۆملیمەكە كرایەوە، دووەم
نامەم بۆهات، تێیدا نووسرابوو كە دەمەو بەیانی بڕۆمە خوارەوە، بۆ كۆتا نهۆمی
باڵەخانەكە، ئەوێ بە (لەوەڕگاكە) ناسێنرابوو بە من، تێیدا نوسرابوو ژووری سێسەدو
دە، لای دەستە ڕاست، دەرگایەكی كۆنی ڕەساسی هەیە... كە لە نهۆمی سێیەمەوە تەماشایی
كۆتا نهۆمی باڵەخانەكمم كرد لە خوارەوە بە خۆم وت: بەچەند ڕۆژ دەگەمە ئەوێ؟
ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم،
ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، ڕۆیشتم، نەفرەت لە پێپلیكانە، نەفرەت لە
ژوور، نەفرەت لە ئێوەش... لەوێدام، ئەو ژوورە بە دەرگاكەیەوە نووسرابوو ژووری (پۆل
پۆت) ئەو ناوە هی چییە، خەیاڵم بۆ ئەو ناوانە دەچوو كە جاران باوكم لە بەرانە
كێویەكان و لە گورگ و لە ژیژكەكانی كەژ و كێوەكانی ناوچەكەی خۆیانی دەنا...
كەمێك لە ناوەكەی ڕامام... هیچ دەنگ لە ژوورەكەیەوە نەدەهات، زیاتر لە گۆڕێكی كۆنی
دەكرد، خۆڵ بە دەرگاكەیەوە بوو، بە تەنیشت دەرگاكەوە هەشت لاپەڕە هەڵواسرابوو،
كەوتمە خوێندنەوەیان، تایبەت بوون بە ژیانی ئەو پیاوەی لەوێدا هێڵدرابووە، ئاوا
نووسرابوو:
ناو: (پۆل پۆت) لە ساڵی 1928 لە وڵاتی كەمبۆدیا
لەدایكبووە... سێ ساڵ لە ساڵی 1976 تا 1979 دەسەڵاتداریكی دیكتاتۆربووە، یەك
لەسەرسێ دانیشتوانی وڵاتەكەی قڕكردووە، كە نزیكەی 3 ملیون كەسبووە، خەڵكی شارەكانی
ناچاركردووە بچنە دەشت و لادێكان بۆ كاری كشتوكاڵی... لە ساڵی 1998 لە تەمەنی
72 ساڵیدا دەمرێت... ئەگەر مردووە بۆچی لێرەدایە؟ وام وت،
لەخۆمەوە وتم ئەم شوێنە درۆیە و لە خەیاڵی خۆمدا بوونی هەیە نەك لە لایەكی تر،
كەمێك دامام نەمدەزانی چۆن چۆنی لە دەرگاكەی بدەم، دەبێت پۆل پۆت كێ بێت؟ من
چیدەكەم كە دەچمە لای... بیرمە كە لەنامەكەدا فەرمانم پێكرابوو كە دەبێت لە ماوەی
سی و سێ ڕۆژدا پۆل پۆت دادگایی بكەم... من چیم وا دەبێت ئەو پیاوە دادگایی بكەم؟
من لە ژوور دەترسام كەچی ئێستا دەبێت لە ژوورێكی بچوكدا كەسێك دادگای بكەم...
ویستم بگەڕێمەوە بۆ ناو ڕاڕەوەساردەكەی نهۆمی سێیەم و لەوێدا تێر بنووم، كە سەیری
سەرەوەم كرد سێبەری پیاوێكی كەتەم بینی، كە پێ دەچوو پاسەوانی سەرەوەی باڵەخانە
چواردەنهۆمیەكەبێت...
یەكەمجار سەرم
نا بە دەرگاكەوە، ئیتر ناچاربووم لە دەرگاكە بدەم... بەناولەپم لەدەرگاكەم دا،
كەسێك لەناوەوە پژمی، دواتر كۆكی، دواتر گوێم لە دەنگی خشەی پێی بوو، دواتر بەبێ
ئەوەی بڵێت كێیت، دەرگاكەی كردەوە، دەرگاكە لێوارەكانی ژەنگ گرتبوونی، لێی ڕوانیم،
لێم ڕوانی... پاڵتۆیەكی كۆنی دابوو بە شانیدا... بۆنی بۆقی تۆپیوو لە ژورەكەی
دەهات:
بۆچی هاتوویت؟ وای پێوتم
هاتووم دادگایت بكەم... وام پێوت
چیت كردووە وا منیان ناردووە بۆ دادگایكردنت بەڕێز پۆل پۆت... وام پێوت.
سێ ملیون كەسم لە دانیشتوانی كەمۆبدیا كوشتووە... وای وت.
كوشتن... وام وت...
چی دەكەیت لێرە؟ وام پێوت؟
ئێرە، ئێرە میوانخانەی دیكتاتۆرەكانە... هەموو دیكتاتۆرەكانی دونیا لێرەدا كۆكراونەتەوە... یەكی ژوورێكی بچوكمان هەیە... وای وت.
خەڵكت كوشتووە؟ وام پێووت.
بەڵی.
بۆچی خەڵكت كوشتووە؟
بۆ بێتاقەتی.
تۆ چی بوویت لە كەمبۆدیا؟ ئاوا پرسیارم لێ كرد.
دیكتاتۆربووم؟
دیكتاتۆر چییە.
فریشتەیە.
من دادگایت دەكەم.
بیكە.
خۆی ڕوتكردەوە، گەڵوگونی وەكوخۆی مابوو، ئیتر بەشەكانی
تری گیانی هەمووی برین بوو...
بۆچی ئەو هەموو خەڵكەت كوشتووە؟
من نەمكوشتوون، خۆیان خۆیان كوشتووە، ئەگەر بە قسەیان بكردمایە كەسیانم نەدەكوشت، من دەمویست شار نەهێڵم، دەمویست خەڵك وەكو سەرەتاكانی زوو لە كێڵگە و دەشت و چیاكاندا بژین، شار ئەو هەموو خەڵكەی كوشتووە... من ئەوانم نەكوشتووە...
سێ ملیون كەس كەم نییە... بۆ زیاترت نەكوشتووە. سێ ملیون كەس خۆ ئەگەر باڵندەبوونایە و سەرت ببڕینایە و بۆ خەڵكی نەدارت لێ بنانایە بەشی دەساڵی ئەو خەڵكەی دەكرد، ئەوسا كەس بە دیكتاتۆریان نەدەزانیت...
ئەگەر ئەمجارە لەم دادگاییەی تۆ بێ تاوان دەرچووم... دەگەڕێمەوە ناو دارستانەكانی كەمبۆدیا و دەبم بەڕاوچی مەلەكان و مەلەكان بۆ خەڵكی نەدار دەكەم بە قوڵتی...
لەچی پەشیمانیت؟
لە خۆم كە نەمتوانی هەموو شارەكانی دونیا وێران بكەم.
ئەی ڕقت لە ژوور نییە.
ژوور تابووتێكە بۆ مرۆڤ... ژوور ئاگرە بۆ ڕۆحم... ژوور كەندەڵانێكە بۆ من.
تۆ هیچ تاوانێكت نەكردووە... من وەكو دادوەرێك دان بەوەدا دەنێم كە پۆل پۆت بێ تاوانە مادام ڕقی لە ژوورە.
هەر ئەو ڕۆژە كاتژمێر چواری ئێوارە، وەڵامی ناكەم دایەوە
و خستمە ناو ئەو توورەكە بۆرەوە كە جار جار نامەكان لەسەرەوە تێیدا بۆ من دێتە
خوارەوە... تێیدا نووسیم: پۆل پۆت ڕقی لە ژوورە... هیچ تاوانێكی نەكردووە و لێرە
بیبەنە دەرەوە.
ئیتر ماڵاوایم لە پۆل پۆت كرد... دەرگاكەی داخست بەبێ
هیچ دەنگێك... بۆپشوودان چوومە لەوەڕگاكەی دوا نهۆمی خوارەوە... لەسەر تەختەیەكی
گەورە بە ڕیقنە چۆلەكە، ناوی ئەو دیكتاتۆرانەی كە لەم باڵەخانە چواردە نهۆمیەدا هێڵرابوونەوە...
ئاوا بە ڕیز نووسرابووەوە... هەزاران كەسبوون... دەبوو من یەكە یەكە دادگایان
بكەم... بە خۆموت: ئەوەی وتی ڕقم لە ژوورە لە هەموو گوناهەكانی دەبوورم. ئاوا
یەكە یەكە ناوی دیكتاتۆرەكانم دەخوێندەوە:
1- كوامی
نكروما: وڵاتی غانا ساڵی 1657 تا 1966
2- ئەحمەد
سیكۆتۆری: وڵاتی غینیا ساڵی 1958 تا 1984
3- مودیبو
كیتا: وڵاتی مالی 1960 تا 1968
4- جۆزیف
مازافوبو: وڵاتی كۆنگۆ ساڵی 1960 تا 1965
5- مختار
ولد داداهـ: وڵاتی مۆریتانیا ساڵی 1960 تا 1978
6- فیلیكس
اوفوی وانیی: وڵاتی سالح عاج ساڵی 1960 تا 1993
7- هواری
بۆمدین: وڵاتی جەزائتر ساڵی 1965 تا 1978
8- حسنی
موبارك: وڵاتی مصر ساڵی 1981 تا 2011
9- زین
عابدین بن علی: وڵاتی تونس 1987 تا 2011
10- سبریانو
كاسترو: وڵاتی فنزویلا ساڵی 1899 تا 1909
11- ڕافاییل
رییس: وڵاتی كۆلۆمبیا ساڵی 1904 تا 1909
12- غابرییل
تیرا: وڵاتی ئۆرۆغوای ساڵی 1931 تا 1938
13- عبدكریم
قاسم: وڵاتی عێراق ساڵی 1958 تا 1963
14- عبداللە
سلال: وڵاتی یەمەن ساڵی 1962 تا 1967
15- حافز
ئەسەد: وڵاتی سوریا ساڵی 1970 تا 2000
16- سەدام
حسێن: وڵاتی عێراق ساڵی 1979 تا 2003
17- كیم
ال سونغ: وڵاتی كۆریای جنوبی ساڵی 1948 تا 1994
18- ماو
تسی تونغ: وڵاتی صین ساڵی 1949 تا 1976
19- هوشی
منە: وڵاتی ڤێتنام ساڵی 1954 تا 1969
20- لی
كوان یاو: وڵاتی سنغافورە ساڵی 1959 تا 1990
21- نی
وین: وڵاتی بۆرما ساڵی 1962 تا 1988
22- فردیناند
ماركوس: وڵاتی فلیپین ساڵی 1965 تا 1986
23- سوهارتو:
وڵاتی ئەندەنوسیا ساڵی 1966 تا 1998
........................
......................
...............
......