نەوتی كوردستان؛ شۆكبوونی كورتبینەكان...
7/10/2021 10:03:00 AM
د.هاوڕێ مه‌نسور به‌گ
ساڵی 1965 بلۆكی (یۆهان سڤێدروپ) لە دەریای
باكووری نەرویج بەخشرایە كۆمپانیای ئێكسۆن مۆبیلی ئەمەریكی بۆ پشكنین و گەڕان لەدوای
نەوت و گاز. كۆمپانیای ئێكسۆن مۆبیل كە ئەودەم هێشتان بە ئێكسۆن ناوزەد دەكرا
(چونكە لەگەڵ مۆبیل-ی دەستەخوشكی یەكیان نەگرتبوو)، نەوتی نەدۆزییەوە و دوای تێپەڕبوونی
شەش ساڵ لە كاری بەردەوام، ساڵی 1971 بلۆكەكەی بۆ حكومەتی نەرویج گەڕاندەوە.
نامەوێت سەری خوێنەران بیەشێنم بە چیرۆكی پڕ لە
درامای بلۆكی (یۆهان سڤێدروپ) لە دەریای باكووری نەرویج، بەڵام دوای تێپەڕبوونی 46
ساڵی رەبەق بەسەر شكستی ئێكسۆن مۆبیل لە دۆزینەوەی نەوت و دوای ئەوەی هەمان بلۆك بەخشرایە
دەیان كۆمپانیای زل و زەبەلاح و چەندین چیرۆكی پارە خەرجكردن و لێدانی بیری وشك،
ساڵی 2011 كۆمپانیای (لوندین)ی سویدی كە كۆمپانیایەكی زۆر بچووكە، لە دەریای
باكووری نەرویج كار دەكات. دوای ئەوەی زەویناسەكانی (لوندین) لە بیری كلاسیك و چەمكە
كۆنەكانی زەویناسی هاتنە دەرێ، توانییان دوو ملیار بەرمیل نەوت لە بلۆكی (یۆهان سڤێدروپ)
بدۆزنەوە و جیهانی پیشەسازیی نەوت و گاز تووشی شۆكێكی گەورە بكەن.
دوای سەركەوتنە ئەفسووناوییەكەی زەویناسانی كۆمپانیای
(لوندین) لە دەستنیشانكردنی شوێنی بیرهەڵكەندن لە قووڵایی دەریا و لە هەمان ئەو شوێنەی بەسەر دەیان كۆمپانیای دیكەدا تێپەڕیبوو،
گفتوگۆ و مشتومڕ هەمدیسان گەرم بووەوە لە نێوان ئەندازیارانی نەوت كە زوو زوو لە رۆڵی
زەویناسان كەم دەكەنەوە، هەندێك لە ئەندازیارەكان تا ئەو رادەیە توندڕەون كە زەویناسی
ئەمەریكی لێڤێرسۆن لە كتێبە ناودارەكەیدا بەناوی (جیۆلۆجیای نەوت) دەڵێت، ئەندازیارانی
نەوت گاڵتە بە زەویناسەكان دەكەن، دەڵێن تاوەكوو ئێستا نەیانتوانیوە تەنیا یەك بەرمیلیش
پڕ لە نەوت بكەن!.
بێگومان سەركەوتنە مەزنەكانی زەویناسان لە دۆزینەوەی
نەوت و گاز لە قووڵایی زەریا و دەریاكان و ناوچە عاسیەكانی جەمسەری باكوور و دەریا
قووڵەكانی كەنداوی مەكسیك و كەنارە دوورەدەستەكانی بەڕازیل، وەڵامێكی بەهۆشهێنانەوەی
گەورەیە بۆ هەركەسێك كە لە رۆڵی زانستی زەویناسی كەم بكاتەوە لە سەرجەم پرۆسەكانی
دۆزینەوە و دەرهێنانی نەوت و گاز.
ساڵی 2014 لە كۆنفرانسی نەوت و گازی كوردستان لە
لەندەن بە پرێزەنتەیشنێك بەشداریم كرد، بابەتی پرێزەنتەیشنەكەم بریتی بوو لە تیشك
خستنە سەر ئەو بلۆكانەی بە بلۆكی مەترسیدار ناسراون و كۆمپانیاكان خۆیانی لێ دەدزنەوە،
گوایە نەوت و گاز ئەستەمە لەو شوێنانە بدۆزرێتەوە، بەهەر حاڵ هەرچی پێمكرا كردم بۆ
راكێشانی سەرنجی سەدان سەركردەی پیشەسازیی نەوت و ئەندازیاران و زەویناسان كە ئەو
ناوچانەی لەڕووی زەویناسییەوە بە ناوچەی پر لە ریسك ناسراون، شایانی ئەوەن دەرفەتی
پشكنینیان پێ بدرێت و بە چاوێكی گەشبینانە هەڵسەنگاندنیان بۆ بكرێت.
دوای تەواوبوون لە وتەكانم، راوێژكارێك لە وەزارەتی
سامانە سروشتییەكان پێیگوتم: دكتۆر، ئێوەی زەویناس، باسی بەرد دەكەن، بەڵام ئێمەی
ئەندازیار باسی نەوت دەكەین!. ئەو قسە كورتبینانەی راوێژكارەكەی وەزارەت، جەنگە
سارد و گەرمەكەی نێوان زەویناسان و ئەندازیارانی سەرەتاكانی پیشەسازیی نەوتی وەبیرهێنامەوە.
بەڵام بۆ من زەنگێكی مەترسیداریش بوو كە ماوەیەكە هەستم دەكرد لە وەزارەتەكەی خۆمان،
باڵی ئەندازیاران تەواو كۆنترۆڵی رەوش و دیدگای وەزارەتیان كردووە، بە جۆرێك كە
زانستی زەویناسی، تا سەر ئێسقان فەرامۆش كراوە و دەرپەڕاندنی چەند وشەیەكی برینداركەریش
لەلایەن بەڕێز راوێژكارەكەی وەزارەتەوە، لە هزرێكی قووڵی نادیدەگرتنی رۆڵی زەویناسانەوە
سەرچاوە دەگرێت.
ساڵێك دوای گفتوگۆكردنمان لەگەڵ راوێژكارەكەی وەزارەت،
دیسانەوە دەرفەت رەخسا و لە هەمان كۆنفرانسی ساڵانەی نەوت و گاز پرێزەنتەیشنێكی دیكەم
پێشكەشی ئامادەبووان كرد. سەرەتای قسەكانم بەو گفتوگۆیە دەستپێكرد كە لەگەڵ راوێژكارەكەی
وەزارەتی سامانە سروشتییەكان كردمان. بەڕێز راوێژكاریش یەكێك بوو لە ئامادەبووان.
گوتم راوێژكارێكی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان
زەویناسان بەوە تاوانبار دەكات كە لەبری نەوت، باسی بەرد دەكەن، بەردەوام بووم لە
قسەكانم و پرسیارێكم لە ئامادەبووان كرد و گوتم: ئەرێ بەڕاست بۆچی ئەندازیاران لە
چیای سەفین و شەكرۆك و مەتین و بێخمە و بلۆكی شۆڕش، ناتوانن باسی نەوت بكەن؟ سەدان
ملیۆن دۆلاری كۆمپانیاكان بە هەدەر چوو، بۆچی هێشتان ناتوانن باسی نەوت بكەن؟ بێگومان
ئەو شوێنانەی كە باسمكردن لەگەڵ دەیان شوێنی دیكەی كوردستان، بریتین لەو بلۆكانەی
كە كۆمپانیاكان سفر یەك بەدەستیان بۆ مایەوە و لە بیری وشك و زیان و نائومێدبوون زیاتر
هیچیان پێ نەبڕا!
هەر خۆم وەڵامی خۆمم دایەوە، گوتم: بە جەنابی
راوێژكار دەڵێم لەو شوێنانەی كۆمپانیاكان سەركەوتوو نەبوون و ناتوانن باسی نەوت بكەن،
هۆكارەكەی ئەوەیە كە پڕ بە پێست، بەرد و زەویناسی باسیان لێوەنەكراوە. بێگومان نەدۆزینەوەی
نەوت و گاز شتێكی ئاساییە لە هەموو شوێنێكی جیهان، بەڵام فشەهاتن بە زانستی زەویناسی
سەری زۆر لە كۆمپانیاكانی جیهان لە قوڕ دەباتە خوارێ، بە كۆمپانیاكانی كوردستانیشەوە.
هەندێك لە ئەندازیاران و سەركردەی كورتبینی كۆمپانیاكان
هێندە لەخۆبایی ببوون كە وایاندەزانی lلەسەر
لوتكەی هەر تەپۆڵكە و چیایەك لە كوردستان بیرێك هەڵكەنی، بە ئاسانی نەوت دەدۆزیەوە.
دوای ئەوەی هەندێك لە كۆمپانیاكان سەركەوتنیان بەدەستهێنا لە نێویشیاندا كۆمپانیای DNOی نەرویجی لە نزیك سنوورەكانی توركیا، چەند كۆمپانیایەك كەوتنە خۆیان
لەودیوی سنوور لە ناوچەی هەكاری لە كوردستانی باكوور بیری نەوت هەڵكەنن، بەڵام دوای
هەناسە ساردبوونی كۆمپانیای (پێرێنكۆ)ی فەرەنسی لە دۆزینەوەی نەوت لە بلۆكی (سندی-
ئامێد‌ی) لە ساڵی 2012 ، خێرا كۆمپانیا توركییەكان خۆیان و هاوبەشەكانیان لە بیرۆكەی
گەڕان بەدوای نەوت لە هەكاری سارد بوونەوە و زانییان چەمكی "بیر هەڵكەنە و نەوت
دەربێنە" لە كوردستانیش وەكو هەموو شوێنەكانی دیكەی جیهان ناخوا!.
نووسەری ئەمەریكی هێلێن كیلێر دەڵێت، تەنیا یەك
شت هەیە لە كوێربوون خراپتر بێت لە ژیاندا، ئەویش ئەوەیە كە چاوت هەبێت، بەڵام روئیات
نەبێت بۆ ئایندە.
ئێستا سایتەكانی ئینتەرنێت و گۆڤارە زانستییە شیكارییەكان
پڕن لەو هەواڵانەی باسی ئەوە دەكەن كە كوردستان وەك ئەوەی چاوەڕوان دەكرا، ئەو نەوتەی
لێ نییە بە ئاسانی بدۆزرێتەوە، وەك ئەوەی لە دیدی ئەندازیارانەوە پلانی بۆ داڕێژرابوو.
ئەو نەوتەی كە بڕیار بوو بە دیدی ئەندازیاران، یاخود بە خەیاڵپڵاو، بێ ئەنجامدانی
پشكنینی زەویناسیی تێروتەسەل و خەرجكردنی پارە لە توێژینەوەی زەویناسی بدۆزرێتەوە،
زۆربەی جار بوونی نییە، نە لە كوردستان نە لە هیچ شوێنێكی جیهان.
لە كۆتاییدا هیوادارم چیرۆكی كشانەوەی ئێكسۆن مۆبیلیش
لە هەرسێ بلۆكی بێتواتە و عەربەت و قەرەهەنجیر، هاوشێوەی كشانەوەیان لە بلۆكی (یۆهان
سڤێدروپ)ی دەریای باكووری نەرویج بێت بەر لە 52 ساڵ، هیواداریشم كۆمپانیایەكی هاوشێوەی
(لوندین)ی سویدی، بە چەمكێكی نوێی زەویناسی، هەم ئێكسۆن مۆبیل و هەم راوێژكارەكەی
وەزارەت، تووشی شۆك بكات و نەوت لەو بلۆكانە بدۆزێتەوە.