"ستات ئۆیڵ“ ی نەرویجی و ”کێپکۆ“ی لە دایکنەبووی کوردستان
7/3/2021 7:16:00 PM
د.هاوڕێ مه‌نسور به‌گ
ساڵی 1972، نەرویج کۆمپانیا ئومێدبەخشەکەی وڵاتی بەناوی ”ستات ئۆیڵ“دامەزراند، بە کوردی ئەم ناوە دەبێتە ”نەوتی نیشتیمان“. ستات ئۆیڵ بە خێرایی بوو بە چاوی بەئاگای حکومەت و خەڵکی نەرویج. لە پێناو پتەوکردنی پێگەی سیاسی و بنەما ئابوری و تەکنەلۆجییەکانی ”ستات ئۆیڵ“، چەندین بڕیاری گرنگ و مێژوویی دران و بە خێرایی چوونە واری جێبەجێکردن. یەکێک لەو بڕیارانە بریتی بوو لەوەی کە لە هەموو بلۆکەکانی کێڵگەکانی نەوت لە دەریای باکووری نەرویجی، کە بەخشراون یان لەمەودوا بە کۆمپانیا جیهانییەکان دەبەخشرێن بە مەبەستی پشکنین و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز، دەبێت ستات ئویەڵ برابەش بێت و 50% ی هەموو قازانجی بەربکەوێت. واتە، سەرجەم کۆمپانیا جیهانیەکان بە بڕی 50% قازانجەکانیان ڕووی لە کەمی کرد.
حکومەتی نەرویجی بەوەش نەوەستا، بەڵکو لە هەنگاوێکی سەرسوڕهێنەردا بڕیاری دا کە دەبێت خەرجیی ئەو گەڕان و پشکنینانەی کە (ستات ئۆیڵ) بۆ نەوت و گاز دەیانکا، بکەوێتە ئەستۆی کۆمپانیا بیانییەکانەوە. واتە کۆمپانیا جیهانیەکان دوو جار خەرجی دەدەن، جارێک خەرجیی خۆیان، جارێکیش خەرجیەکانی کۆمپانیای خاوەن ماڵ و خاک، ستات ئۆیڵ.!
حکومەتی نەرویجی بەردەوام بوو لە شۆک کردنی کۆمپانیا بیانییەکان، بە جۆرێک لە ساڵی 1974 بڕیاری دا هەر کاتێک پلانی بەرهەمهێنان لە هەر کێڵگەیەکی نەوت لە نەرویج ئامادە کرا، ستات ئۆیڵ دەتوانێت پشکەکانی خۆی لەو کێڵگەیەدا زیاد بکات و دەبێت کۆمپانیا هاوبەشەکانیش سوپاسگوزار و ڕەزامەند بن. دەرچواندنی زنجیرەیەک بڕیار و یاسای گرنگ لە لایەن حکومەت و پەرلەمانی نەرویجەوە لە بەرژەوەندی ستات ئۆیڵ ساڵانیکی زۆر بەردەوام بوو. هەندێک لەو بڕیارانە بێ هاوتا بوون لە مێژووی پیشەسازیی نەوت و گازی جیهان.
بە کورتی، دوای چەند ساڵێک، پاڵپشتیی حکومەت و پەرلەمان، ستات ئۆیڵی کرد بە پێشەنگی کۆمپانیا جیهانیەکانی بواری نەوت و گاز. لە ڕووی قازانج و داهاتیش، بوو بە گەورەترین و گرنگترین کۆمپانیای نێو سەرجەم کۆمپانیا پیشەسازییەکان لە سکەندەنافیا. ستات ئۆیڵ بەوەش نەوەستا، بەڵکو بۆ بەرپەرچدانەوەی کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکانی ناو پیشەسازیی نەوت و گازی نەرویجی، بڕیاری دا کە دەبێت نەرویجیەکانیش بچن لە دەرەوەی سنوری دەریای باکووری نەرویجی، لە و وڵاتانەی کە کۆمپانیاکان لێیەوە هاتوون، کاری پشکنین و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز بکەن. لەو ڕووەشەوە پەرلەمان و حکومەت هەموو ئاسانکاریەکیان پێشکەش بە ستات ئۆیڵ کرد.
ئێستا ئەو کۆمپانیا نەرویجیە کە ساڵی 1972 لە دایک بووە، لە پتر لە 36 وڵات، لە چالاکیە جۆراو جۆرەکانی پەیوەست بە وزە وەبەرهێنان دەکات. ”ستات ئۆیڵ“ ئێستا یەکێکە لە گەورەترین فرۆشیارەکانی نەوت لە جیهاندا و لایەنێکی سەرەکیی دابینکردنی گازی سروشتیە بۆ کیشوەری ئەوروپا. ژمارەی کارمەندەکانی نزیکەی 23.000 کەسە کە نیوەیان لە دەرەوی سنوورەکانی نەرویج و دەریای باکووری نەرویجی کار دەکەن.
کۆی ژمارەی ئەو کارمەندانەی لە بواری پیشەسازیی نەوت و گاز لە نەرویج کار دەکەن نزیکەی (250.000 دووسەد و پەنجا هەزار) دەبێت لە کۆی پێنج ملیۆنی دانیشتووی وڵات. کەواتە بە دڵنیایی هیچ خێزانێکی نەرویجی نییە کە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ سودمەندێکی پلە یەکی نەبێت لەو بوارە پڕ خێر و بێرە. ئاخۆ ئەم هەنگاوە چەند بەرابەر هەستی ئینتیما و پەیوەستبوون بە خاک و ئاو و وڵات بە تینتر دەکات؟ ڕەنگە بڵێن خۆشەویستیی وڵات هەرگیز ناخرێتە تای تەرازووی بەرژەوەندییەکان، بەڵام دەمێکە گوتراوە: نەداری لە نیشتیماندا غوربەتە، دەوڵەمەندییش لە غوربەتدا نیشتیمانە.
ئەگەرچی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان لە تێڕوانین و بیر و بۆچونیان دەربارەی ئاست و شێوازی خزمەتکردنی ئەو وڵاتانەی کاری تێدا دەکەن جیاوازن، بەڵام هەموویان لە خاڵێکدا هاوبەشن کە ئەویش پێدانی ئەولەوییەتە بە قازانج و دەسکەوتی دارایی. بۆیە دەبێت حکومەت زۆر چاوتیژانە بە ڕێگای یاسایی چاودێری و کۆنترۆڵیان بکات و تا دەتوانرێت بیانخاتە خزمەتی بەرژەوەندییە باڵاکانی وڵات و هاونیشتیمانیان. لە ئیماراتی عەرەبیدا وەزارەتێک هەیە بە ناوی (وەزارەتی سەرچاوە مرۆییەکان و بەئیماراتکردن Ministry of Human Resources and Emiratisation) کە یەکێک لە ئەرکەکانی ئەو وەزارەتە بریتییە لە خزاندنی هاوڵاتیی ئیماراتی بە زەبری یاسا بۆ ناو کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان. یەکێک لە مەرجەکانی پێدانی مۆڵەتی کار بە کۆمپانیا بیانیەکان، بریتیە لە دامەزراندنی هاوڵاتیی ئیماراتی بە ڕێژەیەکی زۆر و لە پۆست و پلە جۆراوجۆرەکانی کۆمپانیا نێوەدەوڵەتییەکە. هەر بۆیە (ئیماراتیبوون) دەسکەوتێکی مەزنە و وەکو بڕوانامە و پسپۆڕی و ئەزموون و لێهاتوویی، یەکێکە لە فاکتەرە گرنگەکانی بەدەسهێنانی کار لەو وڵاتەدا.
جێی داخێکی گەورە و ئەسەفێکی قووڵە کە ژمارەی هاوڵاتییانی هەرێمی کوردستان کە لە پێشەسازیی نەوت و گازدا کار دەکەن تەنها سێ چوار هەزارێکن کە مخابن بە دەگمەن پۆستی گرنگیان هەیە، دەنا بەشی هەرە زۆریان شۆفێر یان پاسەوانن. وایلێهاتووە پێدانی پۆستێکی گرنگی بوارەکە بە کوردێک، وەک ڕووداوێکی گرنگ باس بکرێت و ناوبانگ بەو کەسە دەگمەنە ببەخشێت.
لە هەرێمی کوردستاندا، بڕیار بوو ”کێپکۆ“ هاوشێوەی "ستات ئۆیڵ" ببێت بە چاوی بە ئاگای کوردستان و برابەشی کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان و پارێزەری بەرژەوەندییە ستراتیجیەکانمان. کەچی لە دوای دەرچوونی یاسای نەوت و گاز لە هەرێمدا لە ٢٠٠٧ و تا ئێستاش چاوەڕوانین، کابینە لە دوای کابینە خەریکی پلان دانانین بۆ دیاری کردنی ساتەوەختی لە دایکبوونی کێپکۆ و دامەزراوە دەستەخوشکەکانی. پێناچێت هەندێک لە سیاسەتمەدار و پەرلەمانتارە بەڕێزەکان بە قووڵی درکیان بە گرنگیی "کات" کردبێت لە دامەزراندنی کۆمپانیا و یەکە تێکهەڵکێشەکانی دیکەی پیشەسازیی نەوت. ئەگەر دامەزراوەکان لە کات و ساتی گونجاودا بە زوویی دانەمەزرێن، برینی جەستەی پیشەسازیی نەوت و گاز قووڵتر دەبێت و خوێنی زیاتری لەبەر دەڕوات و دواجار ساڕێژبوونی درەنگتر و هەستانەوەی ئاڵۆزتر و سەختتر دەبێت.
ئێستا ئومێدێک بەدی دەکرێت و پێدەچێت کابینەی نۆیەمی حکومەت لە چوارچێوەی پلانی چاکسازی لە سێکتەرە جیاوازەکاندا ئەم سێکتەرە پڕبایەخەشی بە هەند وەرگرتبێت. چونکە نەک کاتییەتی، بەڵکو زۆر درەنگیشە و هەرچی زووە دەبێت هێزی کاری کوردی بخزێتە نێو پیشەسازیی نەوتی کوردی. ئێستا دەبێت و دەبوایە پاڵاوگەکانی سەر بە ”کێپکۆ“ بێمنەتانە پڕ بە بەری کوردستان بەنزین و سەرجەم سوتەمەنیەکانی دیکە پێشکەش بە خەڵکی کوردستان بکەن. نابێت و ناکرێت هەرێم دەڵەمە بێت لە ئاست هەر گۆڕانکاریەک کە لە عێڕاق ڕوودەدات. دەبێت ئێستا، نەک سبەینێ.. ئەرکە نیشتیمانیەکان بە ئەندازیاری کورد، ئابوریناسی کورد، یاساناسی کورد بسپێرین. ئێستا دەبێت ژینگەی کوردستان لە لایەن خاوەن خاکە ڕاستەقینەکانەوە بپارێزرێت. ئەگەر هەر کارێکی دیکەی حوکمڕانی کوردی بتوانرێت بۆ سبەینێ دوابخرێت، ئەوا دامەزراندنی ”کێپکۆ“و دەستەخوشکەکانی ناکرێت و نەدەبوو بۆ سبەینێ دوابخرێت.
ئەگەر ئەوانەی سەرەوە جێبەجێکران، ئەوسا شاندەکانی دانوستانی هەرێم بۆ بەغدا خاڵی نابن لە کەسانی تەکنیکیی پێگەیشتوو و قاڵبووی ناو گێڵکە و تاقیگە و کاری ناو کۆمپانیا گەورەکان، بەڵکو وەک چۆن ئێستا شاندەکانمان پڕن لە دیپلۆماتی بە ئەزموون و یاساناسی لێهاتوو، لە ڕووی تەکنکیی و زانستیشەوە کەسانێک هاوشاندیان دەبن کە بتوانن لە ئاستی هاوتاکانیان بن لە شاندی عێراقی، کە هەموومان دەزانین عێراق ئەزموون و سەرچاوەیەکی مرۆیی مەزنی هەیە لە بواری ئەم پیشەسازییە و ڕژێمەکانی عێراق هەمیشە تاکی کوردییان بێبەش کردبوو لە گەیشتن بەو پسپۆرییانە.