ئەخلاقی سیاسی
7/24/2024 1:41:00 PM
باوان شێخ کەریم
بۆ تێگەیشتن لە چەمكی ئەخلاقی سیاسی سەرەتا پێویستە كە لە ھەردوو وشەی ئەخلاق (ethic) ، وە سیاسەت (politic) باش تێبگەین
ئەخلاق : وەك پێناسەیەكی سادە بریتیە لە كۆی مامەڵەی مرۆڤ لەگەل خودی خۆی و لەگەل چواردەورەكەی ، تێگەیشتن لە چەمكی ئەخلاق لە فكرێكەوە بۆ فكرێكی تر جیاوازی ھەیەو تەنانەت لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی تر جیاوازە ، بەڵام ئەوەی كە فەیلەسوفەكان لەسەری كۆكن ئەوەیە كە دەبێت كەسی بە ئەخلاق دوو بنەمای فكری تێدا بێت ، یەكەمیان بریتییە لە (ھەستكردن بە بەرپرسیارێتی)
مرۆڤی خاوەن ئەخلاق دەبێت باوەڕی وابێت كە ئەنجامی كارەكانی دەبینێتەوەو ھەست بەوە بكات كە كردەوەكانی كاریگەری بەجێدێڵن لەسەر چواردەوری . دووەم بنەما بریتییە لە (ئازادی) بەو مانایەی كە ھەموو كار و كردەوەیەك لە دەرەوەی ئیرادەو ئازادی مرۆڤەكە خۆی ، ئەوە ناچێتە چوارچێوەی ئەخلاقەوە ئەگەر كارەكە باشیش بێت
سیاسەت : بریتییە لە پڕۆسەی بڕیاردان و ئیدارەدان ، سیاسەت تەنھا وابەستە نیە بە حكومەتەوە وەك باس دەكرێت ، بەڵكو پەیوەستە بە ھەموو چالاكیەكی ڕۆژانەی مرۆڤەوە و لە گشت بوارەكان شوێنی خۆی ھەیە .
پەیوەندی ئەم دوو وشەیە (ئەخلاق ) و (سیاسەت ) بە درێژایی مێژووی فەلسەفە قسەو باس و ڕای جیاوازی لەسەر بووە ، ھەریەك لە فەیلەسوفانی وەك ( ئەرستۆ ، ئەفلاتوون ، كانت ، …..) پێیان وابووە كە دوو چەمكی تەواو پێكەوە گرێدراون و ئەخلاقیان بە كۆلەكەی سیاسەت وەسف كردووە و پێیان وابووە كە دەبێت كەسایەتی دەوڵەت خاوەنی ئەخلاق بن و لە بنەما گشتیەكانی كۆمەلگە لانەدەن . ئەفلاتوون دادپەروەری بە ئامانجی سیاسەت داناوە و ئەرستۆش خۆشگوزەرانی
لە بەرامبەریشدا ماكیاڤیلی كە بە ڕابەری بیری سیاسی نوێ دادەنرێت پێی وایە كە ئەخلاق بابەتێكە پەیوەندی ھەیە بە تاكەوەو لەگەل سیاسەت یەك ناگرێتەوە ، پێی وایە كە كەسایەتی سیاسی بۆ گەیشتن بە ھێز و دەسەڵات پێویست نییە ڕەچاوی بنەمای ئەخلاقی بكات و ھەموو كارێك كە یارماتیدەرە لە گەیشتن بە دەسەلات یاخود مانەوە تیایدا ئەنجامی بدات . ھەر وەك لە كتێبی (میر) دا ئامۆژگاری میر دەكات و پێی دەلێت : بۆ مانەوەت پێویست ناكات ڕەچاوی ئەخلاق بكەیت ، پێویستە خەلك لێت بترسن نەك خۆشیان بوێیت ، دەبێت فێلبازبیت و لەیەك كاتدا ھەم شێر بیت ھەم ڕێوی
ئەوەی كە گرنگە ئەوەیە كە لە نەمانی ئەخلاقی سیاسی كۆمەلگە یەك پارچە ئەبێتە ستەمكاری و نادادی و ئاژاوە و فەوزا ڕووی تێدەكات. بەداخەوە لە مێژووی ٣٢ ساڵەی دەسەلاتی كوردی شتێكی وا نابینین بە ناوی ئەخلاقی سیاسی و پڕە لە پێشێلكردنی ئازادیەكان و نادادپەروەری و بەرز بوونەوەو خۆشگوزەرانی چینێك و داماوی چینێكی تر ، پڕە لە خیانەتی نیشتیمانی و مەترسی خستنە سەر ئاسایشی گشتی، پڕە لە منافەسەی ناشەریفانەو شكاندنی نوخبەی لایەنەكانی بەرامبەر .
چەرچڵ دەڵێت : ئەو كارانەی كە لەدەرەوەی بەریتانیا كردم ئەگەر لە ناو بەریتانیا بمكردایە ئەوە تا كۆتایی ژیانم لە زیندان دەبووم چونكە زۆربەی بریتیبوون لە نائەخلاقی سیاسی .
لە كۆتایدا وەك دەوترێت كۆمەلگە بێدەنگەكان پڕن لە نا ئەخلاقی سیاسی و كۆمەڵگە ئازاكانیش ڕێ لە دووبارەبوونەوەی دەگرن .