657 دیمانە

هۆشیار عومەر عەلى: ناره‌زاییه‌كانی خه‌ڵك زۆرجدییه‌

04:40 - 02/07/2020

"زه‌مه‌ن"

ئەندامێکی جڤاتی نیشتیمانی گۆڕان رایدەگەیەنێت؛ ناڕەزایەتییەکانی ئێستای خەڵك زۆر جدییە و بۆ گەڕاندنەوەى متمانەی هاوڵاتیان پێویستە پەلە بکرێت لە ئەنجامدانی چاکسازی ریشەیی و گۆڕانکاری، بەتایبەت لە پرسی دەروازە سنورییەکان و نەوت.

سه‌باره‌ت به‌دۆخی سیاسی و ئابوری و كۆمه‌ڵایه‌تی ئێستای هه‌رێمی كوردستان، (سبه‌ی) ئه‌م چاوپێكه‌وتنه‌ی له‌گه‌ڵ هۆشیار عومه‌ر عه‌لی ئه‌ندامی جڤاتی نیشتمانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان سازكردووه‌.

*هەرێمى کوردستان کەوتوەتە نێو کۆمەڵێک قەیرانەوە، ئێوەش وەک بزوتنەوەى گۆڕان جەخت لە پڕۆسەى چاکسازى دەکەنەوە، لەئێستادا هیچ جێگرەوەیەکی پڕۆسەی چاکسازی درک پێ دەکەن؟
-هۆشیار عومەر عەلی: ئەوەی گرنگە بەلای بزوتنەوەی گۆڕانەوە ئەوەیە کە ئەو ناڕەزایەتییەی لە هەرێمی کوردستان هەبوە لەماوەی رابردودا، رەنگە هێندەی ئێستا بەرفراوان نەبێت، روانگەی ئێمە وایە ئێستا هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان بە یەکسانی چ ئەوانەی لایەنگر و دەنگدەری حیزبە سیاسییەکانن، چ ئەوانەشی کە رەنگە لایەنگر و دەنگدەری حیزبەکان نەبن، دەیانەوێت گۆڕانکاری بکرێت.

دەکرێت بە دو شێوە لەم دۆخە بڕوانین، یان دەستەوەستان بین لە ئاست کێشەکان، یاخود ئەو ناڕەزایەتییانەی کە هەیە بکرێت بە فشار بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەیەکی راستەقینەی چاکسازی و گۆڕانکاری لە هەرێمی کوردستان، ئێمە لەسەر بنەمای بەرنامە لە هەمو قۆناغەکاندا کارمان کردوە، هەمو ئەو کەموکورتیانەی لە هەرێم هەبون ئێمە پڕۆژەمان بۆی هەبوە، چ لە ئۆپۆزسیۆن و چ لە حکومەتدا، هەروەها کە بەشداریشمان لە حکومەتدا کردوە لەسەر بنەمای ئەو بەرنامانە بوە، ئێمە وەکو گۆڕان رێز لە رێککەوتنەکانی خۆمان دەگرین و پابەندین، بەڵام هەرکاتێک بڕوامان پێی نەما و زانیمان لایەنی بەرامبەر جێبەجێی ناکات، ئەو کات دەتوانین بڕیارێکی دیکە بدەین.

هەروەها چاوەڕێین ئەو لایەنانەی رێککەوتنیان لەگەڵ ئێمە هەیە پابەندی جێبەجێکردنی رێککەوتنەکان بن، لەم پڕۆسەیەشدا کە ئۆپۆزسیۆن لە پەرلەمانی کوردستان هەیە و لە دەرەوەی حکومەتن، پێویستە بەشێک بن لەم چارەسەرانە، لە سەرجەم کۆبونەوەکانیشدا دەمانەوێ دەست بخەینە سەر کەموکوترییەکان و ئەو بەرنامانەی هەمان بۆ چارەسەرکردنیان.

* کەواتە بۆچی چاوی رەخنەکان لەسەر بزوتنەوەی گۆڕانە، بەتایبەت لە نوخبەی رۆشنبیران، لە لایەنە سیاسییەکان، لە دەنگی ناڕازی شەقام؟
هۆشیار عومەر عەلی: ئەو بابەتە چەند لایەنێکی هەیە، لایەنێکی سەرەکی ئەوەیە کە بزوتنەوەی گۆڕان و نەوشیروان مستەفا، ئەندازیاری چاکسازی و گۆڕانکاری و ئەو پڕۆژانەی لەدوای ساڵی (1991)ەوە هەیبوە، دواتر لە دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕاندا چوە چوارچێوەی پارتێکی سیاسی و متمانەی خەڵکی بەدەستهێنا، لە پڕۆسەی چاکسازیدا بزوتنەوەی گۆڕان پێشڕەوی کردوە، بۆیە هەندێک کەس و لایەن دەبینیت کە ئێستا باسی چاکسازی دەکەن، وەک ئەوە وابێت ئەوانە یارانی ئەشکەوت بوبێتن و ماوەی ئەم چەندین ساڵە نوستون و تازە خەبەریان بوەتەوە کە ئەم وڵاتە پێویستی بە گۆڕانکاری و چاکسازییە، پێویستی بە عەدالەت و شەفافیەت هەیە و پێویستی بە ئاوەدان کردنەوە هەیە و پێویستی بە بوژانەوەی ئابوری هەیە لەگەڵ نەهێشتنی موچەی خانەنشینی نایاسایی و بندیوار کە زۆربەی ئەو حیزبانە بۆخۆیان ئەو کارەیان کردوە.

ئێمە بە ئیجابی لەو رەخنانە دەڕوانین، چونکە نیشانەی ئەوەیە ئومێدەکە بە بزوتنەوەی گۆڕانە، بەتایبەت ئەوەی دەنگدەری بزوتنەوەی گۆڕانە و چەند هەڵبژاردنێک کە دەنگی بە گۆڕان داوە، لە خۆڕا نەبوە و بێ ئومێد بوە لەو پارتە سیاسیانەی دیکە کە هەبون و هاتوە هەمو توانا و ماندوبونی خۆی خستوەتە ناو بزوتنەوەی گۆڕانەوە و لەو پێناوەشدا باجی گەورەی داوە، لەبەر ئەوە رەخنەکە شتێکی ئاساییە، دواجاریش بونی حیزبی مەدەنی گرنگییەکەی لەوەدایە کە تۆ لەبەرامبەر دەنگدەر بەرپرسیار بیت، ئێمە پێمان خۆشە دەنگدەرەکانی گۆڕان رەخنەمان لێبگرن، هەندێک جاریش هەیە دەنگدەری حیزبی دیکە رەخنەمان لێ دەگرێت، کە ئەوەش دو لایەنی هەیە، لایەنێک ئەوەیە کە بۆ چەواشەکاری بێت، لایەنێکی دیکە ئەوەیە رەنگە بەرژەوەندی لەگەڵ حیزبێکی دیکەدا بێت بەڵام دواجار هیوای بە بزوتنەوەی گۆڕانە بۆ گۆڕانکارییەکان.

ئێمە بە گشتی پێمانوایە بونی رەخنە لەلایەن خەڵکەوە هەنگاوێکی زۆر ئیجابییە، چونکە ئێمە خۆمان رەخنەمان گرتوە و لەبەرامبەریشدا رەخنە وەردەگرین، پێویستە حیزبە سیاسییەکانی دیکەش وابن، خەڵکی ئێمە دوژمن نین کە پێمان ناخۆش بێت رەخنە بگرن.

* ئەم دۆخەی ئێستا هەیە هۆکاری ئەم شەش مانگەی ئەم کابینە و حکومەتەیە یان دەرەنجامى چەند ساڵی رابردوە؟
هۆشیار عومەر عەلی: ئەم رەوشەی کە لە هەرێمی کوردستاندا هەیە، لە (1992)ەوە دەستی پێکردوە لە هەمو ئەو کێشانەی کە هەبون وەک ئەوەی هێزی پێشمەرگە بە نیشتیمانی نەکراوە و وایکردوە حیزب قۆرخکاری دەسەڵات بکات، لەوەی کە ئابوری بە حیزبی کراوە و دەستخراوەتە بچوکترین روبەری بازاڕەوە و کەسێکی ئاسایی نەتوانێت کاروکاسبی خۆی بکات، لەوەی کە هەمو پنتەکانی ژیان کراوە بە حیزبی، ئەمانە یەکێتی و پارتی لێی بەرپرسن، ئێمە بەردەوام رەخنەمان هەبوە و راستەوخۆ لە کۆبونەوەکان باسمان کردوە کە ئێمە دێین بۆ ئەم گۆڕانکارییانە.

* پێتوایە ئەمانە بەخێرایی چاک دەکرێن یاخود پێویستی بە کاتە؟
هۆشیار عومەر عەلی: پێمانوایە چەند بەرەوپێشچونێکی ئیجابی هەیە، ئەوەى هەیە ئێستا ئەم ناڕەزایەتیانە بون بە ناڕەزایەتی گشتی، تەنانەت ئێستا دەنگدەری یەکێتی و پارتیش دەڵێت بۆچی من باجی کەسێک بدەم کە بە بندیوار و نایاسایی خانەنشین کراوە و ئەوە نابەستێتەوە بە حیزبایەتی جارێکی دیکە و داویا مافی خۆی دەکات، بۆیە ناڕەزایەتییەکانی ئێستای خەڵك زۆر جدییە و وەکو گۆڕان هەرگیز ناتوانین خۆمان جیابکەینەوە لە هاوڵاتیان و رۆژانە ئاگاداری گوزەران و کار و کەسابەتی هاوڵاتیان چەند خراپە و خەڵک هەیە لەبەر خراپی گوزەرانی پەنا دەباتە بەر خۆکوشتن، وەکو چارەسەریش هەندێک شتی ئیجابی هەیە، چونکە نارەزایەتییەکان گشتین و پارتە سیاسییەکانی دیکەش دەڵێن فەرمون بە چاکسازی بکەین پێکەوە، وە ئێمە کە چوین گفتوگۆمان کردوە، دەڵێن: بۆیە بەشداری گۆڕانمان بەلاوە گرنگ بوە، چونکە هەندێک پڕۆژە هەیە تەنها بە گۆڕان دەکرێت و ئێوە پڕۆژەی چاکسازیتان هەیە و بەتەنها بە ئێمە ناکرێت و پێویستە بزوتنەوەی گۆڕان لەگەمان بەشدار بێت، بەڵام بێگومان بزوتنەوەی گۆڕان بە هیچ شێوەیەک بەرپرسیار نیە لەو کەموکورتیانەی لە رابردودا هەن، بەڵام لەهەمان کاتدا ئێمە پێمان وایە تا رۆژێک زوتر ئەم گۆڕانکارییانە ئەنجام بدەین، باشترە.

* دوبارە ناکۆکى و کێبڕکێیەک لەنێوان یەکێتی و پارتی سەریهەڵداوەتەوە کە رۆڵى هەیە لە ئاڵۆزکردنى دۆخەکە و هەندێک بۆچونیش پێیانوایە ئەو رکابەرییە بەوشێوەیە دەبێتە بەربەست لە بەردەم جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی، بۆچونى ئێوە چیە؟
-هۆشیار عومەر عەلی: یەکێک لە گرفتەکانی ئەم وڵاتە ئەوەیە حیزب و حکومەت و کیانی هەرێمی کوردستان تێکەڵ کراوە، نەوشیروان مستەفا بۆچی دەیوت کە دەبێت حیزب لە بواری ئابوری و سەربازی و ئیداری و پەروەردە جیا بکرێتەوە، چونکە کیانی هەرێمی کوردستان وەک حکومەت هی خەڵکە، حیزب دێت و دەڕوات، حیزب هەیە گەورە دەبێت و هەیە بچوک دەبێتەوە، بەڵام بونی کیانەکە پەیوەندی بە مانەوەی کوردەوە هەیە.

ئێستا وای لێهاتوە ئەو ناشرینیانەی کە بەرامبەر بە حیزب هەبو، حکومەت و کیانی هەرێمی کوردستانیشی گرتوەتەوە، کە ئەوەش مەترسیدارە و دەبێت هەمو کەسێک بە ئاگا بێنێت، کە بۆچی هاوڵاتیانی هەرێم روانگەیەکی نەرێنیان بەرامبەر بە حکومڕانی لە کوردستانە و رەنگە پێی باش بێت لە هەندێک حاڵەتدا بەغدا کاروبارەکانی ئێرە بەڕێوەببات، ئەوەش نیشانەی شکستێکی زۆر زۆر گەورەیە لە رابردوی حکومڕانی و دەبێت پرسیاری گەورە دروست بکات وە تەنها رێگەش بۆ وەڵامی ئەمە ئەوەیە کە چاکسازییەکی گەورە و ریشەیی لە هەمو بوارەکاندا بکرێت، چ سیاسی چ یاسایی چ ئابوری و دەبێت متمانەی خەڵک بەدەستبهێندرێتەوە، چونکە ئێستا متمانەکە لەدەست چوە.

* هەندێک دەڵێن بڕوامان نیە کە پارتی و یەکێتی ئامادەبن چاکسازی بکەن، ئێوە گەیشتونەتە ئەو بڕوایە؟
هۆشیار عومەر عەلی: روانینی ئێمە وایە کە چاکسازی خواستی هەمو هاوڵاتیانی کوردستانە بە دەنگدەری هەمو حیزبەکانەوە، هەر پارتێکی سیاسی بیەوێت بمێنێتەوە و گەشە بکات و متمانەی خەڵك بەدەستبهێنێتەوە، دەبێت چاکسازی بکات، ئێمە پێشوەختە بڕیار نادەین، یەکێک لەو رەخنانەی روبەڕوی ئێمە دەبێتەوە ئەوەیە کە پێمان دەڵێن ئێوە ئاسنی سارد دەکوتن و ئەم حیزبانە گۆڕانکاری ناکەن، ئێمە لەسەر بنەمای ئەو رێککەوتنەی بۆ بەشداری لە حکومەت کردومانە هەنگاو دەنێین.

ئێستا یاسای چاکسازی لە دەرماڵە و موچە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە و ئەمە چاککردنەوەی ئەو هەڵانەیە کە یەکێتی و پارتی خۆیان کردویانە، ئێمە لێی بەرپرس نین و هەمیشە دژی ئەوە بوین کە کەسێک لە ژیانیدا لە حکومەتدا نەبوە و حیزبی بوە بە پلەی وەزیر موچە وەربگرێت و خانەنشین بکرێت کە لە هیچ شوێنێکی دنیا بونی نیە، یاساکە بەمە جۆرێک لە دادپەروەری دەگەڕێنێتەوە، هەروەها ئەو کەسەشی بە مافی خۆی دانەمەزراوە، مافەکەی لێ وەردەگیرێتەوە، چونکە مافی کەسێک دەخوات کە ماندو بوە و کاری کردوە و دامەزراوە هەتا دوایی، هەمو ئەوانە هەنگاوێکی سەرەتایە لە چاکسازی لە خەرجییەکان.

ئێمە پێویستمان بە چاکسازییە لە بواری نەوتدا، هەروەها چاکسازی لە سنورەکاندا کە ئێستا قاچاخچێتی و دزی و راوروتی زۆر هەیە کە قائیمقامی هەڵەبجە خۆی دەڵێت: لە ساڵانی نەوەدەکانیش ئەوە نەکراوە و شتی وا نەبوە، هەر دۆلارێکیش کە دەدزێت لە گیرفانی خەڵک دەردەهێندرێت و قوتی خەڵکە.

سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕان هەمو ئەوانەی بە راپۆرت ئامادەکردوە لە سلێمانی و هەولێر و دهۆک، وە پیویستە ئەو بڕیارانەی لە ئەنجومەنی وەزیران دراوە، پێویستە وەزارەتی ناوخۆ و پێشمەرگە جێبەجێی بکەن و پێویستە هێزێک رەوانە بکرێت بۆ ئەوەی رێگری لەو تاڵانییە بکرێت، چونکە ئەوە راستەوخۆ زیان بە ئابوری هەرێمی کوردستان دەگەیەنێت کە لانی کەم (100) ملیۆن دۆلارە مانگانە، کە ئەوە پارەیەکە لە گریفان و قوتی خەڵکەوە دەدزرێت و دەچێتە گریفانی حیزبەوە، بۆیە پێویستە کۆتایی بەمە بهێندرێت.

* جیاواو لە کۆبونەوەکانتان لەگەڵ پارتى و یەکێتى، لەم هەفتەیەدا گۆڕان سەردانى یەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی کرد، ئامانجى ئەو سەردانانە چی بو؟
هۆشیار عومەر عەلی: ئێمە بە بەردەوامی پەیوەندی باشمان لەگەڵ یەکگرتوی ئیسلامی و کۆمەڵی ئیسلامی هەبوە، پێشمان خۆشە ئەمە هەبێت، لە رابردودا ئێمە بەرنامە و پاکێجی هاوبەشمان هەبوە، بە تایبەت شەش پاکێجەکە، کە سەرجەم گرفتەکانی دیاریکردبو لەگەڵ چارەسەرەکانیان، وە پەیوەندی بە بنەمایەکەوە هەیە کە ئێمە بڕوامان پێی هەیە.

ئۆپۆزسیۆن بەشێکی گرنگە لە ژیانی سیاسی و حکومڕانی، ئێمە خۆمان ئۆپۆزسیۆن بوین، پێویستە رێزی لێبگرێت و گوێ لە بۆچون و روانینەکانیان بگیرێت، نەوەک دژایەتی بکرێت، چونکە دیموکراسی و گۆڕانکاری و چاکسازی بەبێ ئۆپۆزسیۆن ناکرێت، هەروەها پەرلەمانێکت هەبێت ئۆپۆزسیۆنی تێدا نەبێت لاواز دەبێت، زۆر جاریش رەخنەی ئەوە دەگیرێت کە گۆڕان بۆ لە حکومەت نایەتە دەرەوە ئەوەیە کە بۆشاییەک دروست بوە کە ئۆپۆزسیۆن ناتوانێ وەکو جاران ئەو رۆڵەی هەبێت.

ئێمە پێمانوایە دەبێت بیرکردنەوەی بەشێک لە حیزبەکان بگۆڕدرێت و رێز لە ئۆپۆزسیۆن بگرن و گوێ لە بیروبۆچونەکانیان بگیرێت و لە پڕۆژەکانی چاکسازیدا جێگەیان بکرێتەوە.

* چ ئومێدێک دەدەن بە هاوڵاتیان کە ئێستا بەهۆی ئەم دۆخە و ڤایرۆسی کۆرۆناوە قەیرانێکی دارایی بەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستانی گرتوە؟
هۆشیار عومەر عەلی: ئەوەی گرنگە ئەنجامە و خەڵک سەیری ئەنجام دەکات، کۆبونەوە بە تەنها خۆی ئامراز و ئامانج نیە، کۆبونەوە رێگەیەکە بۆ ئەوەی بتوانین هەنگاوێک بچینە پێشەوە، من خۆم گەژبینم بەوەی دۆخەکە تێدەپەڕێت و لە چەند مانگێک زیاتر ناخایەنێت، ئەگەر رێککەوتن لەگەڵ بەغدا بکرێت بەشێکی زۆر لە کێشە داراییەکانی هەرێم چارەسەر دەکات، ئەگەر بۆ ماوەیەکی کاتیش بێت، چونکە پڕۆسەکە ئەمەریکا و بەریتانیاشی تێدایە و فشاریان هەیە لەسەر حکومەتی کازمی و حکومەتی فیدراڵی کە رێککەوتن بکرێت، بەڵام گرنگە ئێمەش ئەم دەرفەتە بەکاربهێنین بۆ ئەنجامدانی چاکسازی ڕیشەیی و گۆڕانکاری و متمانەی خەڵک بەدەست بهێنینەوە.

بۆیە ئێستا کاتی چاکسازی و گۆڕانکارییە بوە بە خواستی یەکەمی هەمو هاوڵاتیانی کوردستان و پێویستە هەنگاوی جەریئانە بنرێت، بەتایبەت لە کۆنتڕۆڵکردنی سنورەکان و ئاشکراکردنی داهاتی نەوت، مادام ئێمە گەندەڵی ناکەین، پێویست ناکات هیچ لە خەڵک بشارینەوە و پێویستە شەفاف بین و کۆتایی بەوە بهێنین کە ئیتر حیزب لەسەر قوتی خەڵک بژی و وە حیزب و کەسەکان دەوڵەمەند بن، بەڵام هاوڵاتی ئاسایی نەتوانێ پێداویستی رۆژانەی دابین بکات، ئێمە وەکو گۆڕان نە لەئێستا نە لە ئایندە لەسەر هیچ بەرنامە و بنەمایەکی خۆمان سازش ناکەین و خەڵکی کوردستان ئەمەیان بۆ تاقی بوەتەوە کە ئێمە متمانەی هاوڵاتیانی کوردستان ناگۆڕینەوە بە هەرچی سامانی دونیا و بەپێی ئەو وەزارەتانەی بە دەستمانەوەیە، گۆڕانکاری و چاکسازی دەکەین.