232 کوردستان

وڵاتێكی ئه‌وروپی له‌ ئه‌فریقا له‌ دایكبوو

11:25 - 06/05/2023

"زەمەن"
دوو قوتابخانه‌ هه‌بوون، ته‌نیا 22 كه‌س بڕوانامه‌ی زانكۆیان هه‌بوو، داهاتی رۆژانه‌ی تاك 20 سه‌نتی تێنه‌ده‌په‌ڕاند، ته‌نیا یه‌ك كارگه‌ هه‌بوو تایبه‌ت بوو گۆشتی ئاژه‌ڵ، ئه‌مه‌ توانای گوندێك نه‌بوو له‌سه‌ر ڕووی چیاكان، ئه‌مه‌ كورته‌ی چیرۆكی ده‌وڵه‌تی بوتسوانای ئه‌فریقا بوو، تواناكانی ده‌وڵه‌ت سفر له‌ سه‌د بوون، سه‌روه‌ت و سامان دوو سفر له‌ سه‌د بوون، ده‌ستی كار له‌ هه‌زارا سفر بوو ئه‌و شتانه‌ی سه‌دا سه‌د هه‌بوون، بریتیی بوون له‌ هه‌ژاری، برسیه‌تی و نه‌زانی.
ساڵی 1966كه‌ سه‌ربه‌خۆی له‌ به‌ریتانیا وه‌رگرت به‌زەوییەکی بێ بەرهەم و فراوان وه‌سفكرا تاكه‌ شتێك كه‌ زۆر بوو بوونی فیل بوو.
له‌م وڵاته‌دا كه‌ قه‌باره‌كه‌ی به‌ قه‌ت فه‌ره‌نسا بوو، 12 كیۆمه‌تر رێگای قیرتاوكراو هه‌بوو، له‌گه‌ڵ 255 فه‌رمانبه‌ری حكومی. له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌وانه‌شدا ده‌وڵه‌تێكی خنكاوبوو، هیچ كه‌ناراوێكی نه‌بوو.دوای هه‌موو ئه‌وانه‌ بڕوا ده‌كه‌یت ئه‌م وڵاته‌ توانای پێشكه‌وتن و هه‌ستانی هه‌بێت؟ له‌گه‌ڵمابم وه‌ڵام وه‌رده‌گرنه‌وه‌..پێش ئه‌وه‌ی سه‌ربه‌خۆی وه‌ربگرێت له‌ژێر ده‌ستی به‌ریتانیا بوو ناوی بیتشوانالاند بوو.
ئه‌وه‌ی باو بوو له‌و وڵاته‌ ئاژه‌ڵداری بوو، ئه‌وه‌ش به‌هۆی زۆری مه‌ڕوماڵات و بونی له‌وه‌ڕگاوه‌.له‌م توانا ساده‌ و سنورداره‌ بوتسوانا چۆن توانی رێگای سه‌ركه‌وتن بدۆزێته‌وه‌ و له‌ هه‌ژارترین وڵاتی جیهانه‌وه‌ ببێت به‌ گه‌شه‌سه‌ندووترین وڵات.
بوتسوانا ژماره‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی دوو ملیۆن و 500 هه‌زار كه‌سه‌، پێش سه‌ربه‌خۆبوونی ژماره‌یه‌ك لێكۆڵه‌ر چه‌ند پارچه‌یه‌ك ئه‌ڵماسایان تێدا دۆزیه‌وه‌‌، حكومه‌ت هیوای به‌ سامانی ژێرزه‌ویش هه‌بوو پێش ئه‌وه‌ی كۆمپانیا ئه‌وروپیه‌كان ده‌ست به‌ گه‌ران بكه‌ن، حكومه‌ت یاسای ده‌ركرد به‌وه‌ی هه‌موو ئه‌وه‌ی له‌ ژێر زه‌وییدایه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ده‌وڵه‌ت.
ساڵی 1969 كۆمپانیای دیبارس دۆزینه‌وه‌ی چه‌ندین پارچه‌ ئه‌ڵماسی راگه‌یاندو له‌ ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكدا چه‌ندین كانی ئه‌ڵماس دۆزرانه‌وه‌ و كۆمپانیای "دی بوتسوانا" تایبه‌ت به‌ ئه‌ڵماس به‌ هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ كۆمپانیای دیبارس دامه‌زرێنرا.
له‌ ساڵانی هه‌شتاكان بوتسوانا بووه‌ گه‌وره‌ترین وه‌به‌رهێنه‌ری ئه‌ڵماس و به‌رده‌ به‌نرخه‌كان له‌ جیهاندا. سه‌ركردایه‌تیه‌كی حه‌كیم توانی له‌عنه‌تی سه‌روه‌ت و سامان له‌ بوتسوانا دووربخانه‌وه‌، كه‌ زۆرینه‌ی وڵاتانی ئه‌فریقی به‌ر ئه‌و نه‌عله‌ته‌ كه‌وتن.
حكومه‌ت داهاتی ئه‌ڵماسی خسته‌ خزمه‌تی خه‌ڵكه‌وه‌ و به‌رنامه‌ی گه‌شه‌پێدانی كرده‌ ئه‌وله‌وییه‌ت و په‌ره‌ی به‌ خوێندن و ته‌ندروستیدا، ورده‌ ورده‌ هه‌ژاری دابه‌زی و ئاستی ته‌ندروستی و خوێنده‌واری به‌رزبوه‌وه‌.
له‌ ماوه‌ی په‌نجا ساڵدا داهاتی تاك به‌ڕێژه‌ی سه‌دا سه‌د به‌رزبوه‌وه‌، ساڵی 1966 سیریتسی خاما بووه‌ سه‌رۆك، ئه‌و دركی به‌وه‌كرد ئه‌ڵماس به‌ ته‌نیا وڵاته‌كه‌ی ناگه‌یه‌نێته‌ كه‌ناری خۆشگوزه‌رانی ئه‌گه‌ری به‌ره‌نگاری گه‌نده‌ڵی نه‌بێته‌وه‌ هه‌ڵمه‌تی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵی به‌ناوی هیچ لیبوردنێك بۆ گه‌نده‌ڵی نیه‌ ده‌ستپێكرد و به‌ره‌نگاری ڕه‌گه‌زپه‌رستی بوه‌وه‌ و نازناوی باوكی دامه‌زرێنه‌ری وه‌رگرت و بوتسوانا له‌به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی گه‌نده‌ڵیدا چووه‌ پله‌ی 24ی جیهان و سه‌دان فه‌رمانبه‌ر و سێ وه‌زیر لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ كرا.
داهاتی ساڵانه‌ی تاك گه‌یشتوه‌ته‌ 16 هه‌زار دۆلاره‌ و یه‌كێكه‌ له‌ گه‌شه‌سه‌ندوترین ئابورییه‌كانی جیهان، بوتسوانا سیاسه‌تی لامه‌ركه‌زی په‌یڕه‌و ده‌كات، تا ئێستاش ژیانی رۆژانه‌ له‌و وڵاته‌ هه‌ندێك كێشه‌ی هه‌یه‌ له‌وانه‌ به‌رزی نرخی شتومه‌ك و سوته‌مه‌نی و ڕێژه‌ی بێكاری، هێشتا ڕێگای ماوه‌ بۆ سه‌ركه‌وتنی ته‌واوه‌تی بیانبڕێت چونكه‌ دانیشتوانه‌كه‌ی كه‌مه‌ و كه‌ناراویشی نیه‌، سه‌رباری ئه‌وه‌ش چیرۆكی بوتسوانا یه‌كێكه‌ له‌ چیرۆكه‌كانی سه‌ركه‌وتن و له‌ جیهاندا باسوخواسی له‌سه‌ره‌.